आज अनेक ग्रामीण भागातील महिला सक्षम होण्याचं कारण आहे महिला बचत गट . ज्या महिलांना ग्रामीण भागात राहून स्वतःचा व्यवसाय सुरु करायचा असतो अश्या महिला या गटातूनच पुढे येतात . त्यामुळे महिला बचत गटांची संकल्पना देशभरात झपाट्याने पसरली, अनेक राज्यांनी महिलांचे सक्षमीकरण आणि आर्थिक समावेशनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी मॉडेल स्वीकारले. आज भारतात हजारो महिला बचत गट आहेत, या गटांमध्ये लाखो महिलांचा सहभाग आहे.
महिला बचत गटांचे प्राथमिक उद्दिष्ट महिलांना पैसे वाचवण्यासाठी आणि आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी होण्यासाठी प्रोत्साहित करणे हे आहे. या गटांचे सदस्य त्यांची बचत एकत्र करतात आणि कमी व्याजदरात एकमेकांना पैसे देतात, ज्यामुळे त्यांना छोटे व्यवसाय सुरू करता येतात, त्यांच्या शिक्षणात गुंतवणूक करता येते आणि त्यांचे जीवनमान सुधारता येते.
महिला बचत गटांनी भारतातील महिलांचे सक्षमीकरण करण्यात, त्यांना पूर्वी अनुपलब्ध असलेल्या पत आणि वित्तीय सेवांमध्ये प्रवेश प्रदान करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. या गटांनी सामाजिक एकसंधता आणि सामुदायिक विकासाला चालना देण्यासाठी देखील मदत केली आहे, कारण सदस्य स्थानिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि त्यांचे अतिपरिचित क्षेत्र सुधारण्यासाठी एकत्र काम करतात.
पण महिला बचत गट कोणी सुरु केला ?
प्रो. मोहम्मद युनूस यांनी 1976 मध्ये चितगाव, बांगलादेश येथे महिला बचत गटाची सुरुवात केली. स्वयं-सहायता गटामुळे शेवटी 1983 मध्ये ग्रामीण बँकेची स्थापना झाली आणि त्यासाठी प्रो. युनूस यांना नोबेल पारितोषिक मिळाले.
महिला बचत गट किंवा स्वयं-मदत गट प्रोफेसर मोहम्मद युनूस, बांगलादेशी सामाजिक उद्योजक, अर्थशास्त्रज्ञ आणि बँकर यांनी तयार केला होता. 1976 मध्ये, त्यांनी बांगलादेशातील चितगाव येथे दारिद्र्यात महिलांना सूक्ष्म कर्ज देण्यासाठी पायलट प्रकल्प सुरू केला. हा प्रकल्प यशस्वी झाला आणि त्यामुळे 1983 मध्ये ग्रामीण बँकेची स्थापना झाली, ज्याने गरीब, विशेषत: महिलांना, ज्यांना पारंपारिक बँकिंग सेवांमध्ये प्रवेश नाही, त्यांना लहान कर्ज देण्यावर लक्ष केंद्रित केले. महिला बचत गट हा ग्रामीण बँकेच्या मायक्रोक्रेडिट मॉडेलचा एक महत्त्वाचा घटक होता, ज्याची जगभरातील अनेक देशांमध्ये पुनरावृत्ती झाली आहे.
भारतातील पहिला महिला बचत गट महाराष्ट्र राज्यात स्थापन झाला. महिला बचत गट किंवा महिला बचत गट तयार करण्याची कल्पना प्रथम दक्षिणेकडील कर्नाटक राज्यात MYRADA (म्हैसूर पुनर्वसन आणि विकास संस्था) नावाच्या स्वयंसेवी संस्थेने मांडली.