आमिर खान मराठी कसा शिकला?

भारतीय चित्रपटसृष्टीत शिस्तबद्ध अभिनेत्यांमध्ये आमिर खानचे नाव अग्रक्रमाने घेतले जाते. प्रत्येक भूमिकेच्या आधी तो विषय किती खोलात जाऊन अभ्यासतो हे सर्वश्रुत आहे. हाच अभ्यासू स्वभाव त्यांच्या मराठी शिकण्याच्या निर्णयातही दिसून येतो.

इतर अनेक कलाकारांसारखे “गरज पडली म्हणून” त्यांनी मराठी शिकण्याचा विचार केला नव्हता. उलट, महाराष्ट्रातील लोकांशी, तंत्रज्ञांशी, सहकाऱ्यांशी आणि प्रेक्षकांशी दीर्घकाळाच्या संवादात भाषा ही एक रिकामी जागा आहे, हे त्यांना जाणवत होतं. काम जरी राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर असलं, तरी मुंबई हे त्यांचं व्यावसायिक घर होतं. या घराशी अधिक चांगला संवाद साधायचा असेल तर भाषा शिकणं आवश्यक आहे, ही जाणीव त्यांनी स्विकारली.

मराठी शिकण्याची सुरुवात : रीतसर नियोजनासह

आमिरची भाषा शिकण्याची योजना अचानक ठरलेली नव्हती. त्यांनी नियोजितपणे शिक्षक शोधण्याची प्रक्रिया सुरू केली. त्यांनी आपल्या सहकलाकार व मित्र अतुल कुलकर्णीशी चर्चा केली आणि तिथूनच योग्य शिक्षकाचा संपर्क मिळाला.

आणि साहित्यिक व भाषातज्ज्ञ सुहास लिमये यांच्याकडे आमिरला भाषा शिकवण्याची जबाबदारी आली. मराठीची रचना, व्याकरण, उच्चारपद्धती आणि सामान्य संभाषण या सर्वांवर सोप्या पद्धतीने पण शिस्तबद्धपणे मार्गदर्शन करण्यासाठी ते ओळखले जात. आमिरला नेमक्या ह्याच प्रकारच्या पद्धतशीर प्रशिक्षणाची गरज होती.

शिकवणीचे धडे कोणत्याही ‘सेलिब्रिटी क्लासेस’सारखे नव्हते. जमिनीवरची बैठक, साधं साहित्य, आणि अनौपचारिक वातावरण असायचं. शिक्षक-विद्यार्थी या नात्यापेक्षा भाषा शिकण्याची प्रक्रिया अधिक महत्त्वाची होती.

शिकण्यातील पहिली पायरी: मराठीच्या मूलभूत रचनेचा अभ्यास

मराठीतील स्वर, व्यंजन, जोडाक्षरे, अनुस्वार या प्रत्येक घटकाकडे आमिर व्यवस्थित लक्ष देई.

त्यांनी सुरुवातीला फक्त वाचनावर भर दिला. अक्षरांचा आणि शब्दांच्या लयीचा अभ्यास त्यांनी मन लावून केला.

मराठीतील क्रियापदांचे बदल, पुल्लिंग-स्त्रीलिंग रूपं, सर्वनामांतील फरक आणि शब्दांच्या शेवटचा बदलणारा स्वर हे सगळं त्यासाठी नवं होतं.

उच्चारांतली मोठी अडचण : ‘ळ’

मराठी शिकताना उच्चारांची सूक्ष्मता समजून घेण्यासाठी आमिरने काही मूलभूत पण अत्यंत प्रभावी पद्धतींचा नियमित सराव केला. मराठीतील काही ध्वनी विशेषतः ‘ळ’, ‘ण’, ‘र’ हे त्यांच्या मातृभाषांपेक्षा वेगळे असल्यामुळे त्यांना जिभेची जागा बदलण्याचा सराव करावा लागला.

भाषातज्ज्ञ सुहास लिमये यांनी दिलेल्या मार्गदर्शनानुसार त्यांनी आरशासमोर उभं राहून ओठांचे आकार, जिभेची हालचाल आणि तोंडातून निघणारा आवाज याचं निरीक्षण करत स्वतःचे उच्चार दुरुस्त केले. अनेकदा ते एकाच शब्दाचे दोन-तीन वेगळे उच्चार करून पाहत आणि ध्वनींची तुलना करत. या सातत्यपूर्ण सरावामुळे त्यांची उच्चारशैली नैसर्गिक होत गेली आणि मराठीतील लयबद्ध सूर त्यांनी हळूहळू आत्मसात केला.

व्यस्त वेळापत्रकात अभ्यासासाठी वेळ निर्माण करणे

मराठी शिकण्यातील हा नेमस्त सराव त्यांच्या व्यस्त वेळापत्रकात शक्य करणे हे स्वतःमध्ये एक वेगळंच आव्हान होतं. दिवसातील बारा तास चित्रीकरण, दोन ते तीन तासांचा मुंबईतील प्रवास, नियमित व्यायाम, स्क्रिप्ट वाचन आणि पुरेशी झोप या सर्वांनंतर कोणत्याही अतिरिक्त शिक्षणासाठी वेळ उरत नव्हता.

तरीही आमिरने मराठीचा अभ्यास थांबू दिला नाही. चित्रीकरणाच्या ठिकाणी सीन बदलताना मिळणाऱ्या काही मिनिटांच्या मोकळ्या वेळेत ते वही उघडत, उच्चारांचे नोट्स पाहत किंवा नवीन शब्द पुन्हा पुन्हा म्हणत. कधी कारमध्ये, कधी मेकअप रूममध्ये, कधी सेटच्या कोपऱ्यात भाषेचा अभ्यास जिथे शक्य असेल तिथेच सुरू होत असे. महाराष्ट्रभर वेगवेगळ्या ठिकाणी चालणाऱ्या चित्रीकरणात अमीर जिथे जिथे गेले, तिथे मराठी शिकवणीही पोहोचत होती. त्यांच्या शिक्षकांनीही त्यांच्या वेळापत्रकानुसार मुंबई, शीव, कुलाबा, भायखळा, माटुंगा या अनेक ठिकाणी जाऊन नियमितपणे मार्गदर्शन केलं. कामाच्या प्रचंड दगदगीतही अभ्यासासाठी जागा निर्माण करणं आणि ती दररोज पाळणं हीच त्यांची खरी जिद्द होती.

भाषेचा वापर : पहिलं सार्वजनिक भाषण

मराठी शिकायला सुरुवात करून फक्त काही महिने झाले असताना त्यांना एका कार्यक्रमात मराठीत भाषण करावं लागणार होतं. त्यांची तब्येत बिघडलेली, ताप होता, वेळही कमी होता तरीही भाषण मराठीतच करण्याचा त्यांनी निर्णय घेतला.

भाषणाचे मुद्दे आधी इंग्रजीत होते ते मराठीत भाषांतरित केले. सर्व वाक्यं लक्षात ठेवण्यापेक्षा त्यांनी अर्थ समजून घेण्यावर भर दिला. आणि कार्यक्रमाच्या दिवशी त्यांनी संपूर्ण भाषण मराठीतच केले. हे भाषण केवळ एक परफॉर्मन्स नव्हता; ते त्यांच्या प्रयत्नांचं पहिलं सार्वजनिक दर्शन होतं.

भाषेला रोजच्या आयुष्यात जागा

मराठी शिकताना त्यांनी भाषेला केवळ अभ्यासापूरती मर्यादित न ठेवता ती दैनंदिन संभाषणात वापरायला सुरुवात केली. ते मराठी वृत्तपत्रं वाचत, रेडिओ ऐकत, सेटवरील मराठी संभाषण नीट ऐकून घेत. लहानसहान वाक्य, साधे शब्द, दैनंदिन वापरातील बोली या सर्वांचा त्यांनी शांतपणे सराव केला यामुळे मराठीचा लयबद्ध सूर त्यांनी हळूहळू आपलासा केला.

शिकण्यामागचा मुख्य गाभा : सातत्य

मराठी शिकणं हे त्यांच्या दृष्टीने केवळ कौशल्य मिळवण्याचं साधन नव्हतं. ते एका प्रदेशाशी, त्या प्रदेशाच्या लोकांशी, आणि तिथल्या संस्कृतीशी अधिक जवळचं नातं निर्माण करण्याचा मार्ग होता.

सातत्य — हाच त्या प्रवासाचा आधारस्तंभ.

प्रसिद्धीपासून दूर, सोशल मीडियाविना, शांतपणे, नियमित प्रयत्न करत त्यांनी भाषा शिकली.

आमिर खानचा मराठी शिकण्याचा प्रवास हा एक व्यक्तिगत निर्णय, शिस्तबद्ध प्रयत्न आणि काटेकोर अभ्यासाचा परिणाम होता. त्यांनी शिक्षकांच्या मार्गदर्शनासोबत स्वतःची जिद्द आणि कामाबद्दलची निष्ठा कायम ठेवली. त्यामुळे आज ते मराठी आत्मविश्वासाने आणि आदराने बोलतात.