कंदिलाचा उजेड, स्मशानातील निर्भीडता आणि 'एक होता कार्व्हर'चा उगम

आजच्या डिजिटल युगात, जिथे मुलांच्या हातात जन्मल्याबरोबर स्मार्टफोन येतो, तिथे एका अशा लेखिकेचा प्रवास पाहणे रंजक ठरेल ज्यांची जडणघडण दगडी पाटी, शाईची दौत आणि कंदिलाच्या उजेडात झाली. ज्येष्ठ चरित्र लेखिका वीणा गवाणकर यांच्या आयुष्यातील पानं उलटली की समोर येते ते एक समृद्ध आणि संस्कारक्षम बालपण.

त्यांच्या आयुष्यात सर्वात मोठा प्रभाव होता तो त्यांच्या वडिलांच्या 'पोलीस शिस्तीचा'. वडील रेल्वेमध्ये इन्स्पेक्टर होते, त्यामुळे घरात एक जरब होती. पण ही शिस्त केवळ अभ्यासापुरती मर्यादित नव्हती, तर ती मुलांना मानसिकदृष्ट्या पोलादी बनवण्यासाठी होती. वीणा ताई एक अंगावर काटा आणणारी आठवण सांगतात— लहानपणी मुलांना भुताखेतांची जी उपजत भीती असते, ती कायमची उपटून टाकण्यासाठी त्यांच्या वडिलांनी एक धाडसी प्रयोग केला. त्यांनी रात्री नऊ-दहाच्या सुमारास वीणा ताईंना आणि त्यांच्या भावंडांना चक्क हिंदूंचे स्मशान, ख्रिश्चनांची दफनभूमी आणि मुस्लिमांचे दफनस्थान या तिन्ही ठिकाणी फिरवून आणले! या एका घटनेने त्यांच्या मनातील भीती तर गेलीच, पण आयुष्यात कोणत्याही संकटाचा सामना करण्याची प्रचंड निर्भीडता त्यांच्यात पेरली गेली.

वडिलांकडून मिळालेल्या या धाडसाला कल्पनाशक्तीची जोड दिली ती त्यांच्या आईने. कोकणच्या मातीतील त्यांची आई रात्रीच्या वेळी भुताखेतांच्या आणि अंगावर काटा आणणाऱ्या गूढ गोष्टी सांगण्यात पटाईत होती. संध्याकाळी रेल्वे वसाहतीतील स्त्रिया जेव्हा गप्पांना बसायच्या, तेव्हा आईच्या मुखातून सांडणाऱ्या या गोष्टी ऐकताना वीणा ताईंच्या मनात कल्पनाशक्तीचे नवे अंकुर फुटू लागले. गोष्टी ऐकण्याचं आणि सांगण्याचं हेच वेड पुढे त्यांना लेखनाकडे घेऊन गेलं.

त्याकाळी आजच्यासारखी वीज नव्हती. रात्रीच्या वेळी कंदिलाची चिमणी पुसून त्याचा मंद प्रकाश वाढवून ही भावंडं अभ्यासाला बसायची. वडील येताना रेल्वेच्या 'व्हीलर' स्टॉलवरून पुस्तके घेऊन यायचे. जे हातात पडेल ते वाचण्याची ओढ आणि कंदिलाच्या उजेडात झालेलं ते समृद्ध वाचनच त्यांच्या कसदार लेखनाचा पाया ठरलं. त्या काळातील साध्या राहणीने त्यांना समाजातल्या प्रत्येक स्तरातील माणसाशी जोडायला शिकवलं. मग ते रेल्वे इंजिनमध्ये बसून केलेला प्रवास असो किंवा गरिबांच्या झोपडीत जाऊन साधलेला संवाद असो, या अनुभवांनीच त्यांना 'माणूस' वाचायला शिकवलं.

अशा या साध्या पण पराक्रमी विचारांच्या जडणघडणीतूनच आपल्याला 'एक होतं कार्व्हर' देणाऱ्या वीणा गवाणकर मिळाल्या. त्यांच्या तोंडून हा सगळा प्रवास ऐकणे म्हणजे एक पर्वणीच आहे!

हा संपूर्ण प्रेरणादायी प्रवास आणि त्यांच्या बालपणातील रंजक किस्से प्रत्यक्ष अनुभवण्यासाठी आमचा हा विशेष व्हिडिओ नक्की पहा!