तरुण महिलांमध्ये झपाट्याने वाढणारा ब्रेस्ट कॅन्सर: बदलत्या वास्तवाचं धक्कादायक चित्र

अमेरिकेत गेल्या काही वर्षांत धोकादायक आरोग्यविषयक निरीक्षणे दिसू लागली आहेत ती म्हणजे तरुण महिलांमध्ये स्तनाच्या कर्करोगाची वाढती प्रकरणे. १८ ते ४९ वर्ष या वयोगटात, विशेषत: ४० वर्षांखालील महिलांमध्ये हा कर्करोग वेगाने वाढत आहे. आधीपासून स्तनाचा कर्करोग हा जास्त वयाच्या महिलांमध्ये दिसत होता. पण बदलत्या जीवनमानामुळे, पर्यावरणीय घडामोडींमुळे आणि हार्मोनल गोंधळामुळे हा रोग आता तरुण महिलांमध्ये गंभीरपणे आढळू लागला आहे. यामुळे आरोग्य व्यवस्थेने आणि समाजाने स्त्रीआरोग्याविषयक असलेल्या समजुतींचे पुनर्मूल्यांकन करणे अपरिहार्य ठरले आहे.

आजचे जीवनमान, तणावपूर्ण शहरी वातावरण, अनियमित झोप, प्रक्रिया केलेले अन्न, वजनवाढ आणि हार्मोनल असंतुलन हे सर्व घटक एकत्र येऊन स्त्रियांच्या आरोग्याला बाधा पोहोचवत आहेत. आधुनिक समाजात मातृत्वाची वेळ पुढे ढकलली जाते, करिअर, शिक्षण आणि जीवनातील नियोजन यामुळे गर्भधारणा उशीरा होते, त्यामुळे शरीराला पूर्वी गर्भधारणा व स्तनपानातून मिळणारा नैसर्गिक संरक्षणात्मक फायदा कमी होतो. याशिवाय प्रदूषण, प्लास्टिकमधील रसायने, शरीरातील हार्मोनल प्रक्रियांमध्ये हस्तक्षेप करणारी विविध रासायनिक पदार्थ, तंबाखू आणि मद्याचे सेवन हे सगळे मिळून स्तनाच्या कर्करोगाला पोषक वातावरण निर्माण करतात. काही महिलांमध्ये आनुवंशिक कारणे असतात, BRCA-1 आणि BRCA-2 सारख्या जीनमध्ये बदल असल्यास तरुण वयातही कर्करोगाची शक्यता वाढते.

गंभीर गोष्ट म्हणजे तरुण महिलांमध्ये आढळणारा स्तनाचा कर्करोग अनेकदा अधिक आक्रमक असतो. या वयोगटातील ट्यूमर शोधणे अवघड जाते. तपासणी उशिरा झाल्यास कर्करोग शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरण्याची शक्यता वाढते. शिवाय या स्त्रिया आपल्या कुटुंब, करिअर आणि वैयक्तिक जबाबदाऱ्यांमध्ये अडकलेल्या असल्याने स्वतःकडे दुर्लक्ष होते. त्यामुळे शरीरातील सूक्ष्म बदलही वेळेवर लक्षात येत नाहीत. अनेक तरुण महिलांना असा समज असतो की स्तनाचा कर्करोग “आपल्या वयाचा आजार नाही”, आणि हीच गैरसमजूत उशिरा निदानाला कारण होते. एकदा रोग पसरला की उपचार जास्त गुंतागुंतीचे होतात, आणि मानसिक, शारीरिक तसेच आर्थिक ताणही वाढतो.

अशा परिस्थितीत महिलांनी स्वतःच्या शरीराविषयी जागरूक राहणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. महिन्यातून एकदा स्तनाची स्वतः तपासणी करणे हा सर्वांत सोपा उपाय आहे. स्तनात गाठ, आकारात बदल, त्वचेत सुरकुत्या, आत ओढल्यासारखे दिसणे, वेदना किंवा द्रवस्त्राव असे काही आढळल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. अनेकदा या प्रारंभिक लक्षणांकडे दुर्लक्ष केले जाते, पण नेमकी इथेच उपचाराची पहिली संधी निघून जाते. तीस वर्षांनंतर महिलांनी वर्षातून एकदा डॉक्टर तपासणी करणे गरजेचे आहे आणि कुटुंबात कर्करोगाचा इतिहास असल्यास ही तपासणी आणखी लवकर सुरू केली पाहिजे.

निरोगी जीवनशैली ही कर्करोगाच्या जोखमीला कमी करणारी सर्वात सोपी आणि प्रभावी पद्धत आहे. नियमित व्यायाम, संतुलित आहार, पुरेशी झोप, तणाव नियंत्रित ठेवणे, धूम्रपान-मद्यापासून दूर राहणे या सवयी शरीरातील हार्मोन संतुलनास मदत करतात. मातृत्व स्वीकारलेल्या महिलांसाठी स्तनपान हा नैसर्गिकरित्या स्तनाचा कर्करोगाचा धोका कमी करणारा घटक आहे. याशिवाय आवश्यकता भासल्यास आनुवंशिक तपासण्या करून आपला व्यक्तिगत धोका समजून घेणेही महत्वाचे आहे.

आजच्या तरुण महिलांची जगण्याची गती वेगवान आहे. करिअर, घर, समाज—सर्व बाजू सांभाळताना आरोग्य अनेकदा मागे पडते. पण स्तनाचा कर्करोग हा असा आजार आहे जो योग्य वेळी ओळखला तर पूर्णपणे बरा होऊ शकतो. म्हणूनच शरीराचे संकेत समजून घेणे, छोट्या बदलांकडे लक्ष देणे आणि वेळेवर डॉक्टरांकडे जाणे ही सवय लागणे अत्यंत जरूरी आहे. अमेरिकेत दिसणारी ही चिंताजनक वाढ हे फक्त त्या देशाचे प्रकरण नाही, तर जगभरातील महिलांसाठी चेतावणी आहे. बदलत्या जीवनमानात स्त्रीने स्वतःची काळजी घेणे ही केवळ एक जबाबदारी नाही, तर तिच्या संपूर्ण आयुष्याची सुरक्षा आहे.