भारतीय महिलांमध्ये अकाली 'ओव्हेरियन एजिंग'चे संकट

महिलांच्या आरोग्याबाबत एक धक्कादायक आणि चिंताजनक बाब समोर आली आहे. 'द हिंदू'ने प्रसिद्ध केलेल्या ताज्या संशोधनानुसार, पाश्चात्य महिलांच्या तुलनेत भारतीय महिलांच्या अंडाशयाची कार्यक्षमता (Ovarian Aging) लवकर कमी होत असल्याचे दिसून आले आहे. याला वैद्यकीय भाषेत 'ओव्हेरियन एजिंग' असे म्हटले जाते. प्रजननाशी संबंधित असलेल्या या महत्त्वाच्या अवयवाचे अकाली वृद्धत्व हे केवळ वंध्यत्वाचे (Infertility) कारण ठरत नसून, ते महिलांच्या संपूर्ण आरोग्यावर दीर्घकालीन परिणाम करणारे ठरत आहे.

काय आहे हे नवीन संशोधन? नुकत्याच झालेल्या काही वैद्यकीय अभ्यासांनुसार, भारतीय महिलांमध्ये वयाच्या ३० ते ३५ व्या वर्षीच अंडाशयातील बीजांडांची संख्या (Egg count) आणि दर्जा कमी होऊ लागल्याचे निरीक्षण नोंदवण्यात आले आहे. साधारणपणे पाश्चात्य देशांमधील महिलांमध्ये ही प्रक्रिया वयाच्या ४० नंतर वेगाने सुरू होते. मात्र, भारतात हे प्रमाण ५ ते ६ वर्षे आधीच दिसून येत आहे. यामुळे कमी वयात रजोनिवृत्ती (Early Menopause) येण्याचे प्रमाणही वाढले आहे.

अकाली ओव्हेरियन एजिंगची प्रमुख कारणे:

तज्ज्ञांच्या मते, या समस्येमागे केवळ एकच कारण नसून अनेक घटकांचा एकत्रित परिणाम दिसून येत आहे:

१. अनुवंशिकता (Genetics): भारतीय महिलांच्या जनुकीय रचनेमुळे त्यांच्यातील 'ओव्हेरियन रिझर्व्ह' (बीजांडांचा साठा) नैसर्गिकरित्या पाश्चात्य महिलांच्या तुलनेत कमी किंवा लवकर संपणारा असू शकतो, असे काही संशोधकांचे मत आहे.

२. पर्यावरणीय घटक (Environment): वाढते प्रदूषण, हवेतील घातक कण आणि प्लास्टिकचा अतिवापर यांमुळे शरीरातील हार्मोन्सचे संतुलन बिघडत आहे. 'एंडोक्राइन डिसरप्टर्स' हे घटक अंडाशयाच्या पेशींना अकाली वृद्धत्वाकडे ढकलत आहेत.

३. बदलती जीवनशैली आणि आहार: प्रक्रिया केलेले अन्न (Processed Food), साखरेचे अतिसेवन आणि शारीरिक हालचालींचा अभाव यामुळे शरीरात 'ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस' वाढतो. हा ताण अंडाशयातील बीजांडांची गुणवत्ता नष्ट करतो.

४. मानसिक ताण (Stress): करिअर आणि वैयक्तिक आयुष्यातील वाढता ताण हा स्त्रियांच्या पुनरुत्पादन क्षमतेवर थेट परिणाम करत आहे.

आरोग्यावर होणारे परिणाम: अंडाशयाचे वय वाढणे म्हणजे केवळ मुले होण्यात अडचण येणे असे नाही. जेव्हा अंडाशय वृद्ध होते, तेव्हा शरीरातील इस्ट्रोजेन या हार्मोनची पातळी खालावते. याचे गंभीर परिणाम महिलांच्या आरोग्यावर होतात:

• हाडांचे आरोग्य: कमी वयात ऑस्टिओपोरोसिस (हाडे ठिसूळ होणे) होण्याचा धोका वाढतो.

• हृदयरोग: इस्ट्रोजेन कमी झाल्यामुळे हृदयाशी संबंधित आजारांचे प्रमाण वाढते.

• मानसिक आरोग्य: चिडचिड, नैराश्य आणि झोप न येणे यांसारख्या समस्या उद्भवतात.

उपाययोजना आणि खबरदारी: वैद्यकीय तज्ज्ञांच्या मते, जर महिलांनी योग्य वेळी लक्ष दिले तर हा धोका कमी करता येऊ शकतो.

• नियमित तपासणी: वयाच्या २५ नंतर महिलांनी 'AMH' (Anti-Müllerian Hormone) चाचणी करून आपल्या अंडाशयाची क्षमता तपासून घेणे फायद्याचे ठरू शकते.

• संतुलित आहार: आहारात अँटी-ऑक्सिडंट्स, हिरव्या पालेभाज्या आणि फळांचा समावेश करणे आवश्यक आहे.

• व्यायाम: नियमित योगासने आणि व्यायामामुळे रक्ताभिसरण सुधारते आणि हार्मोन्सचे संतुलन राखले जाते.

• व्यसनांपासून दूर: धूम्रपान आणि मद्यपान यांमुळे ओव्हेरियन एजिंगची प्रक्रिया प्रचंड वेगाने वाढते, त्यामुळे या गोष्टी टाळणे गरजेचे आहे.

भारतीय महिलांमध्ये आढळणारी ही समस्या आता सार्वजनिक आरोग्याचा मोठा विषय बनत आहे. विलंबाने होणारी लग्ने आणि करिअरची प्राथमिकता यामुळे अनेक स्त्रिया वयाच्या ३०-३५ नंतर गर्भधारणेचा विचार करतात. मात्र, 'ओव्हेरियन एजिंग'मुळे त्यांच्यासमोर आव्हाने उभी राहत आहेत. शासनाने आणि आरोग्य संस्थांनी या विषयावर जनजागृती करणे काळाची गरज आहे. केवळ उपचार करण्यापेक्षा प्रतिबंधात्मक उपाय आणि जीवनशैलीत बदल हीच यावरची खरी गुरुकिल्ली आहे.