आरोग्यक्रांतीचे नेतृत्व आता 'ग्रामीण महिलां'च्या हाती!

भारतात सध्या मधुमेहापासून लठ्ठपणापर्यंतच्या 'मेटाबॉलिक, आजारांनी एक भयानक रूप धारण केले आहे. या संकटाचा सामना करण्यासाठी केवळ भव्य रुग्णालये पुरेशी नसून, घराघरातील 'ती' म्हणजेच ग्रामीण महिला या लढाईत सर्वात प्रभावी शस्त्र ठरू शकते, असा महत्त्वपूर्ण निष्कर्ष हैदराबादमधील 'एआयजी' (AIG) हॉस्पिटल्स येथील चर्चासत्रात काढण्यात आला. ग्रामीण महिलांचे आरोग्य सक्षमीकरण हाच भारताचा भविष्यातील 'आरोग्य विमा' असल्याचे तज्ज्ञांनी ठामपणे मांडले आहे.

कुटुंबाच्या आरोग्याची 'कंट्रोलर' : ग्रामीण महिला का महत्त्वाची?

या चर्चासत्रात उपस्थित असलेल्या महिला नेत्यांनी ग्रामीण स्त्रियांच्या भूमिकेवर विशेष प्रकाश टाकला:

रेशनमधील बदल आणि महिलांचे स्वयंपाकघर: तेलंगणा ग्रामीण गरिबी निर्मूलन संस्थेच्या (SERP) सीईओ दिव्या देवराजन यांनी अत्यंत जिव्हाळ्याचा मुद्दा मांडला. त्यांनी नमूद केले की, एकेकाळी ग्रामीण भागात ज्वारी, बाजरी आणि रागी यांसारखी 'सुपरफूड्स' महिलांच्या स्वयंपाकघराचा अविभाज्य भाग होती. मात्र, सार्वजनिक वितरण प्रणालीमुळे (PDS) पांढऱ्या तांदळाचा वापर वाढला आणि पर्यायाने महिलांच्या हातून पौष्टिक आहाराची सूत्रे निसटली. जर ग्रामीण महिलांना पुन्हा या पारंपरिक धान्यांचे महत्त्व पटवून दिले, तर त्या संपूर्ण कुटुंबाच्या ताटात 'आरोग्यदायी क्रांती' घडवून आणू शकतात.

आई म्हणून 'ती'ची जबाबदारी आणि मुलांचे भविष्य: 'हेरिटेज फूड्स'च्या कार्यकारी संचालिका नारा ब्राह्मणी यांनी आईच्या भूमिकेवर भर दिला. मुलांच्या खाण्यापिण्याच्या सवयींवर आईचे नियंत्रण असते. जर ग्रामीण आई जागरूक झाली, तरच आपण लहान मुलांमधील लठ्ठपणा आणि बालपणीच्या मधुमेहावर नियंत्रण मिळवू शकतो. "आईने दिलेला सकस आहारच भारताचा 'डेमोग्राफिक लाभांश' (Demographic Advantage) भविष्यात एक समृद्ध संपत्ती म्हणून जपेल," असे त्या म्हणाल्या.

'आरोग्यदूत' म्हणून प्रशिक्षण आणि तंत्रज्ञानाची जोड: तज्ज्ञांच्या मते, ग्रामीण महिलांना केवळ गृहिणी म्हणून न पाहता त्यांना 'कम्युनिटी हेल्थ लीडर्स' म्हणून विकसित करण्याची गरज आहे. 'ग्रॅन्यूल्स इंडिया'च्या उमा चिगुरुपती यांनी स्पष्ट केले की, जेव्हा एखादी महिला आपल्या कुटुंबाच्या आरोग्याची जबाबदारी घेते, तेव्हा ती स्वतःहून तंत्रज्ञान आणि एआय (AI) आधारित आरोग्य तपासण्यांचा स्वीकार करते. प्रतिबंधात्मक आरोग्य सेवा (Preventive Healthcare) तळागाळापर्यंत पोहोचवण्यासाठी महिला हा सर्वात विश्वासार्ह दुवा आहे.

संकट 'सायलेंट' असले तरी उपाय 'ती'च्या जिद्दीत!

डॉ. राकेश कालापाला आणि इतर तज्ज्ञांनी स्पष्ट केले की, मेटाबॉलिक आजार हे एखाद्या 'छुपा महामारी' (Silent Pandemic) सारखे आहेत, जे हळूहळू शरीर पोखरतात. मात्र, ग्रामीण महिलांची जिद्द आणि त्यांची सामुहिक शक्ती (बचत गट आणि इतर संस्था) वापरल्यास गावपातळीवर व्यायामाची संस्कृती आणि योग्य आहाराचा प्रसार वेगाने होऊ शकतो.

थोडक्यात सांगायचे तर, भारतातील या आरोग्य संकटावर मात करण्याची गुरुकिल्ली मोठ्या औषध कंपन्यांकडे नसून, ती खेड्यापाड्यातील महिलांच्या जागरूकतेत आणि त्यांच्या स्वयंपाकघरात दडलेली आहे. जेव्हा महिलांना या लढ्यात निर्णय प्रक्रियेत स्थान मिळेल, तेव्हाच भारत खऱ्या अर्थाने निरोगी होईल.