कपडे = संस्कार? समाजातील दुहेरी मापदंड

भारतीय समाजात महिलांच्या कपड्यांबाबत अनेक नियम आणि अपेक्षा आहेत. पारंपरिक दृष्टिकोनातून, स्त्रीने ‘संस्कारयुक्त’ कपडे घालायला हवेत, जे शालीनता, सभ्यता आणि घरच्यांचा आदर दाखवतात असे मानले जाते. ज्या स्त्रिया या मर्यादांपासून वेगळी पोशाख करतात, त्यांना समाज लगेच ‘अशिष्ट’, ‘अनैतिक’ किंवा ‘प्रसिद्धीसाठी’ असे लेबल लावताना दिसतो. हा मानसिक दबाव स्त्रियांवर सतत राहतो आणि त्यांचा स्वातंत्र्य मर्यादित करतो.

मात्र आधुनिक काळात स्त्रिया शिक्षित, जागरूक आणि स्वतंत्र बनल्या आहेत. त्या त्यांच्या पसंतीच्या कपड्यांची निवड स्वतःच्या कम्फर्ट नुसार करतात त्यात पारंपरिक, आधुनिक, कॅज्युअल किंवा फॅशनच्या अनुसार कपडे असू शकतात. यातून समाजातील लैंगिक दुहेरी मापदंड दिसतो. पुरुष जे काही घालतात, त्यावर समाज टीका करत नाही, पण स्त्रीने जर तिने हवे तसे कपडे घातले, तर लगेच तिच्या नैतिकतेवर प्रश्न उपस्थित होतो. या मानसिकतेमुळे स्त्रीमध्ये असुरक्षितता, आत्म-संदेह आणि सामाजिक दबाव निर्माण होतो.

कपड्यांवर टीकेमुळे स्त्रिया अनेकदा आपल्या आवडीनिवडी दडवतात किंवा समाजाच्या अपेक्षेनुसार स्वतःला बदलतात. या प्रक्रियेत त्यांचा स्वाभिमान आणि मानसिक स्वास्थ्य प्रभावित होतो. त्याउलट, स्त्रिया जेव्हा स्वतःच्या पसंतीनुसार कपडे घालतात, तेव्हा त्यांच्या व्यक्तिमत्वाचा विकास, आत्मविश्वास, आणि स्वायत्तता वाढते.

सामाजिक माध्यमांमुळे आणि जागतिक फॅशनच्या प्रभावामुळे महिलांना त्यांच्या पोशाखाच्या निवडीस अधिक स्वातंत्र्य मिळाले आहे. तरीही, घरात, ऑफिसमध्ये, किंवा सार्वजनिक ठिकाणी काही विशिष्ट नियम अजूनही अस्तित्वात आहेत, जे स्त्रीच्या स्वातंत्र्यावर मर्यादा घालतात. आधुनिक समाजात स्त्रिया या नियमांना प्रश्न विचारत आहेत, संवाद साधत आहेत आणि स्वतःच्या हक्कासाठी उभ्या राहत आहेत.

सामाजिक दबाव कमी करण्यासाठी संवाद आणि शिक्षण महत्त्वाचे ठरते. मुलींना लहानपणापासूनच हे शिकवले पाहिजे की पोशाख हे स्वातंत्र्याचा भाग आहे, संस्काराचा नाही. स्त्रीने काय घालावे यावर तिला सतत निरीक्षण आणि टीका सहन करावी लागू नये. प्रत्येक स्त्रीच्या निर्णयांचा आदर केला गेल्यास घरातील, समाजातील आणि मानसिक सौहार्द निर्माण होईल.

आजच्या काळात महिलांचा स्वतःच्या शरीरावर आणि पोशाखावर अधिकार असणे गरजेचे आहे. समाजातील जुन्या रूढी आणि दुहेरी मापदंडांवर प्रश्न उपस्थित करणे, संवाद साधणे आणि स्वातंत्र्याचा वापर करणे हे महिला सशक्तीकरणाचे मुख्य घटक आहेत. पोशाखावर नियंत्रण ठेवणे हा व्यक्तीच्या स्वातंत्र्यावर हल्ला आहे, आणि याचा आदर केला गेल्यास स्त्रीला मानसिक स्वास्थ्य, आत्म-सन्मान आणि स्वावलंबन मिळू शकते.

महिलांवरील कपड्यांबाबतचे ‘मोरॅलिटी’ नियम केवळ पोशाखाची चिंता नाही, तर समाजातील खोलवर रुजलेल्या मानसिकतेचे प्रतिबिंब आहेत. दुहेरी मापदंड, सामाजिक दबाव, आणि टीका यामुळे समाजामध्ये असुरक्षितता निर्माण होते. आधुनिक समाजात स्त्रिया स्वतःच्या पसंतीनुसार कपडे घालतात, संवाद साधतात, आणि समाजाच्या जुन्या नियमांवर प्रश्न उपस्थित करतात. ही बदलती मानसिकता स्त्रीसशक्तीकरण, मानसिक स्वास्थ्य, आणि सामाजिक प्रगतीसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे.