अल्पवयीन मुलींवरील वाढते लैंगिक अत्याचार – काय असते यामागील मानसिकता?

अल्पवयीन मुलींवरील लैंगिक अत्याचारांच्या घटना दिवसेंदिवस वाढत आहेत. हे केवळ गुन्हेगारीचे किंवा कायद्याच्या पोकळीचे द्योतक नाही, तर समाजाच्या मानसिकतेतल्या खोलवरच्या विकृतींचं प्रतिबिंब आहे. ‘मुलगी’ ही अजूनही अनेकांच्या नजरेत कमकुवत आणि सहज शोषण करता येणारी व्यक्ती म्हणून पाहिली जाते. त्यामुळेच या गुन्ह्यामागील मानसिकता, कुटुंब-समाजातील धारणा आणि प्रणालीतील त्रुटी यांचा अभ्यास करणे अत्यावश्यक ठरते.

१. मुलीला ‘स्वतःची मालमत्ता’ समजण्याची मानसिकता

भारतात शतकानुशतकं मुलींकडे वस्तूसारखं पाहिलं गेलं आहे. तिला स्वतःच्या इच्छाशक्ती असलेली व्यक्ति म्हणून नव्हे, तर पालकांची आणि नंतर पतीची मालमत्ता मानण्याची प्रवृत्ती अगदी खोलवर रुजलेली आहे. ही विचारसरणी आधुनिक शिक्षण आणि प्रगती असूनही अनेकांच्या मनातून गेली नाही.

जेव्हा एखादा पुरुष मुलीवर लैंगिक अत्याचार करतो, तेव्हा त्याच्या मनात तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचा किंवा अस्तित्वाचा सन्मान नसतो. मुलीला वस्तू समजण्याची मानसिकता हे या गुन्ह्यातील पहिले आणि मुख्य कारण ठरते.

२. पितृसत्ताक संस्कृती आणि ‘पुरुषसत्ता’चा अहंकार

लैंगिक अत्याचार हा बहुतेकवेळा कामवासनेपेक्षा सत्ता, नियंत्रण आणि वर्चस्व सिद्ध करण्याचा प्रयत्न असतो. पितृसत्ताक समाजात पुरुषाला ‘शक्तिशाली’ आणि स्त्रीला ‘कमकुवत’ मानणारी विचारधारा आजही जोपासली जाते.

या संस्कृतीतून वाढलेले काही पुरुष स्वतःला वरचढ समजतात आणि त्या अहंकारातून ते मुलींवर नियंत्रण प्रस्थापित करण्याचा प्रयत्न करतात. अल्पवयीन मुली शारीरिक व मानसिकदृष्ट्या लहान असल्याने ते अधिक सहजपणे त्यांना लक्ष्य बनवतात.

३. अशिक्षण, जागरूकतेचा अभाव आणि कौटुंबिक शांतता

भारताच्या ग्रामीण भागात आणि काही शहरी वस्त्यांमध्येही लैंगिक शिक्षणाबद्दल अज्ञान मोठ्या प्रमाणात आढळते.

पालक मुलांशी लैंगिकतेबद्दल मोकळेपणाने बोलत नाहीत. मुलींची ‘चूप राहण्याची संस्कृती’ अजूनही कायम असल्यामुळे अनेक गुन्हे उघडकीसच येत नाहीत किंवा उशिरा येतात.

घरातील शांतता राखण्याच्या नावाखाली मुलीला दोष देणे, तिच्यावर ‘कलंक’ लादणे, तक्रार करू न देणे ही मानसिकता गुन्हेगारांना प्रोत्साहनच देते. त्यांना वाटतं की “कोणी काही बोलणार नाही”, आणि इथेच अपराधाची साखळी सुरू होते.

४. इंटरनेट पोर्नोग्राफी, चुकीचे लैंगिक शिक्षण आणि कल्पनांचा गोंधळ

आज मोबाईल आणि इंटरनेट सहज उपलब्ध झाले आहेत. योग्य मार्गदर्शनाअभावी काही युवक किंवा प्रौढ अश्लील सामग्रीचा चुकीचा अर्थ घेतात. त्यातून लैंगिकता म्हणजे ‘हिंसा’, ‘जबरदस्ती’ किंवा ‘आनंदासाठी कोणालाही वापरणे’ असा विकृत समज तयार होते.

अल्पवयीन मुलींच्या बाबतीत ही विकृती आणखी धोकादायक ठरते. “मुलगी विरोध करू शकत नाही”, “ती कमकुवत असते”, “तिला समजत नाही” अशा घातक समजुती गुन्ह्याला प्रवृत्त करू शकतात.

५. कायद्याची भीती न उरणे

कायद्याची प्रक्रिया लांबणीवर, पोलिस यंत्रणेतील संवेदनशीलतेचा अभाव आणि समाजातील दडपशाही यामुळे गुन्हेगार निडर बनतात.

POCSO सारखे कठोर कायदे असले तरी अंमलबजावणीतील त्रुटीमुळे अनेक आरोपी सुटतात. न्याय मिळण्यासाठी मुलींना आणि त्यांच्या कुटुंबांना वर्षानुवर्षे संघर्ष करावा लागतो.

गुन्हेगारांना जेव्हा शिक्षा होताना पाहायला मिळत नाही, तेव्हा समाजात चुकीचा संदेश जातो आणि गुन्ह्यांची पुनरावृत्ती होते.

६. मुलीला ‘दोषी’ धरणारी मानसिकता

लैंगिक अत्याचाराच्या घटनांमध्ये अनेकदा मुलीला दोष दिला जातो ती कशी चालली होती? काय कपडे घातले होते? कुठे गेली होती?

या प्रश्नांमुळे मुलींमध्ये अपराध भावना निर्माण होते. परिणामी, त्या आवाज उठवत नाहीत. हीच शांतता गुन्हेगारांचे धैर्य वाढवते.

मुलगी ही दोषी नाही हे समाजाला अजूनही पूर्णपणे समजलेलं नाही. हा अज्ञानाचा अंधार दूर करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

७. समाजातील लैंगिक दडपण आणि विकृत मनोवृत्ती

काही ठिकाणी मुलगा-मुलगी यांच्यातील आरोग्यदायी मैत्री, संवाद आणि समज यांना नकार दिला जातो. यामुळे अनेक युवक लैंगिक दडपणाखाली वाढतात. योग्य भावनिक आणि मानसिक शिक्षणाचा अभाव, समाजाचा बंधनात्मक दबाव आणि भावनांना व्यक्त करण्याचे मार्ग न मिळाल्याने काहींच्या मनात विकार वाढतात.

हे विकार योग्य दिशेने न जाताच शक्ती, वर्चस्व आणि जबरदस्तीच्या स्वरूपात बाहेर पडतात.

८. अल्पवयीन मुली का लक्ष्य बनतात?

• त्या प्रतिकार करू शकत नाहीत

• त्यांना गुन्ह्याची गंभीरता समजत नाही

• गुन्हेगाराला पकडणे कठीण होते

• कुटुंब ‘लाज’, ‘मान’ या कारणांनी शांत बसण्याची शक्यता जास्त असते

• मुलींना विश्वासाने बोलण्याची जागा नसते

या कारणांमुळे गुन्हेगारांना वाटतं की हा ‘सोपा’ मार्ग आहे आणि हे मानसिकता सर्वात भयानक आहे.

९. बदलाची गरज आणि बदल कसा करावा?

१. मुलींना निर्भय वातावरण

शाळा, घर, समाज सर्वच स्तरावर मुलींना स्वतःची बाजू मांडता येईल, तक्रार करता येईल, अशी जागा निर्माण करणे आवश्यक आहे.

२. लैंगिक शिक्षण अत्यावश्यक

लैंगिकता, मर्यादा, संमती, सन्मान या मूल्यांचं शिक्षण बालवयापासूनच दिलं पाहिजे.

३. आरोपींना कठोर आणि त्वरित शिक्षा

गुन्हेगारांना शिक्षा लवकरात लवकर शिक्षा झाली पाहिजे. भीती निर्माण होणं हे गुन्हे थांबवण्याचं प्रमुख साधन आहे.

४. मुलांच्या मानसिकतेतील बदल

केवळ मुलींना शिकवण्यापेक्षा मुलांमध्ये आदर, समानता आणि जबाबदारी यांची जाणीव निर्माण करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

५. मीडिया, चित्रपट आणि सोशल मीडियाची भूमिका

स्त्री-पुरुष संबंधांची आरोग्यदायी मांडणी करणे, लैंगिक हिंसेचं ग्लॅमरीकरण थांबवणे आणि मुलगी म्हणजे ‘कमकुवत’ ही प्रतिमा बदलणे. या गोष्टी करणे गरजेचे आहे.

अल्पवयीन मुलींवरील लैंगिक अत्याचार हा समाजातील खोलवरच्या मानसिकतेचा आजार आहे. तो केवळ कायद्याने थांबणार नाही; त्यासाठी घराघरातून, शाळांमधून, आणि समाजाच्या वृत्तीमधून बदल घडवणं आवश्यक आहे.

मुलगी ही दुर्बल नाही ती स्वतःचे निर्णय घेऊ शकते, उभी राहू शकते आणि स्वतःसाठी आवाज उठवू शकते. हे सत्य पिढ्यांना, संस्कृतीला आणि विचारांना मनापासून पटवल्याशिवाय हा अंधार दूर होणार नाही.

मुलगी सुरक्षित असेल तर समाज सुरक्षित राहील ही जाणीव प्रत्येकाच्या मनात खोलवर रुजली, तरच खऱ्या अर्थाने परिवर्तन होऊ शकेल.