स्तनाच्या कर्करोगाचा धोका कमी करण्यासाठी शारीरिक हालचाल ठरणार संजीवनी

महिलांच्या आरोग्यासाठी सध्या एक अत्यंत महत्त्वाची आणि दिलासादायक बातमी समोर आली आहे. भारतीय वैद्यकीय संशोधन परिषद म्हणजेच 'आयसीएमआर'ने (ICMR) केलेल्या एका सखोल संशोधनानुसार, जेवढी शारीरिक हालचाल जास्त, तेवढा स्तनाच्या कर्करोगाचा (Breast Cancer) धोका कमी असतो, असे सिद्ध झाले आहे. जगभरात आणि विशेषतः भारतात महिलांमध्ये स्तनाच्या कर्करोगाचे प्रमाण झपाट्याने वाढत असताना, हा अभ्यास प्रतिबंधात्मक उपायांच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा मानला जात आहे. 'द हिंदू'ने या संदर्भात प्रसिद्ध केलेल्या वृत्तानुसार, आपली जीवनशैली बदलणे हाच या गंभीर आजारावर सर्वात प्रभावी उपाय ठरू शकतो.

स्तनाचा कर्करोग हा भारतातील महिलांमध्ये आढळणारा सर्वात सामान्य कर्करोग आहे. बदलती जीवनशैली, उशिरा होणारी लग्ने, मुलांच्या जन्मातील अंतर आणि मुख्यत्वे व्यायामाचा अभाव ही यामागील प्रमुख कारणे मानली जातात. आयसीएमआरच्या संशोधकांनी या अभ्यासात असे निरीक्षण नोंदवले आहे की, ज्या महिला नियमितपणे मध्यम ते तीव्र स्वरूपाचा व्यायाम करतात, त्यांच्यामध्ये हा आजार होण्याचे प्रमाण शारीरिकदृष्ट्या निष्क्रिय असलेल्या महिलांच्या तुलनेत लक्षणीयरीत्या कमी आहे. शारीरिक सक्रियता केवळ वजन कमी करण्यासाठी नाही, तर शरीरातील संप्रेरकांचे (Harmones) संतुलन राखण्यासाठीही आवश्यक आहे.

शारीरिक हालचालीमुळे शरीरातील इस्ट्रोजेन आणि इन्सुलिन यांसारख्या घटकांची पातळी नियंत्रित राहते. जेव्हा शरीरातील चरबी वाढते, तेव्हा या संप्रेरकांचे संतुलन बिघडते, जे कर्करोगाच्या पेशींच्या वाढीसाठी पोषक ठरते. नियमित व्यायाम केल्याने शरीरातील मेद (Fat) कमी होतो आणि दाहकता (Inflammation) कमी होते, ज्यामुळे कर्करोगाचा धोका नैसर्गिकरित्या कमी होतो. आयसीएमआरच्या या अभ्यासात शहरी आणि ग्रामीण अशा दोन्ही भागांतील महिलांचा समावेश करण्यात आला होता, ज्यातून असे दिसून आले की शारीरिक निष्क्रियता हे कर्करोगासाठी एक मोठे 'रिस्क फॅक्टर' आहे.

केवळ जिममध्ये जाऊन तासनतास घाम गाळणे म्हणजेच व्यायाम नव्हे, असेही या अभ्यासाच्या निष्कर्षांवरून लक्षात येते. दिवसातून किमान ३० ते ४५ मिनिटे वेगाने चालणे, सायकल चालवणे, पोहणे किंवा घरगुती कामे करतानाही सक्रिय राहणे फायदेशीर ठरते. आधुनिक काळात बैठी कामे वाढल्यामुळे महिलांच्या शारीरिक हालचालींवर मर्यादा आल्या आहेत. ऑफिसमध्ये काम करणाऱ्या महिलांनी दर तासाला थोडा वेळ चालणे किंवा लिफ्टऐवजी पायऱ्यांचा वापर करणे यांसारख्या छोट्या बदलांमुळेही मोठा फरक पडू शकतो, असे आरोग्य तज्ञांचे म्हणणे आहे.

स्तनाच्या कर्करोगाचे निदान सुरुवातीच्या टप्प्यात झाल्यास तो पूर्णपणे बरा होऊ शकतो, परंतु तो होऊच नये यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय करणे अधिक श्रेयस्कर आहे. आयसीएमआरने सुचवल्यानुसार, पौगंडावस्थेपासूनच मुलींना व्यायामाची सवय लावणे आवश्यक आहे. तरुण वयात सक्रिय राहणाऱ्या महिलांमध्ये रजोनिवृत्तीनंतर (Menopause) होणाऱ्या कर्करोगाचा धोका कमी असतो. हा अभ्यास भारतीय जनुकीय संरचना आणि खाण्याच्या सवयी लक्षात घेऊन करण्यात आल्यामुळे त्याचे महत्त्व भारतीय महिलांसाठी अधिक आहे.

या संशोधनामध्ये आहाराचाही महत्त्वाचा संदर्भ दिला आहे. व्यायामासोबतच सकस आहार आणि मद्यपान किंवा धूम्रपानासारख्या व्यसनांपासून दूर राहिल्यास शारीरिक हालचालीचा परिणाम अधिक चांगल्या प्रकारे दिसून येतो. महिलांनी स्वतःच्या आरोग्याला प्राधान्य देणे गरजेचे आहे. अनेकदा कौटुंबिक जबाबदाऱ्यांमुळे महिला व्यायामाकडे दुर्लक्ष करतात, मात्र हा अभ्यास सांगतो की, स्वतःसाठी काढलेला थोडा वेळ भविष्यातील मोठ्या आरोग्य संकटांपासून वाचवू शकतो.

आयसीएमआरच्या या अहवालामुळे सार्वजनिक आरोग्य धोरणांमध्येही बदल होण्याची शक्यता आहे. सरकारी पातळीवर महिलांच्या आरोग्य शिबिरांमध्ये आता केवळ तपासणीवर भर न देता, शारीरिक सक्रियतेबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यावर भर दिला जाणार आहे. शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये मुलींच्या शारीरिक शिक्षणावर भर देणे हा देखील या रोगाला रोखण्याचा एक दीर्घकालीन मार्ग असू शकतो.

निष्कर्षतः, स्तनाचा कर्करोग ही एक गंभीर जागतिक आरोग्य समस्या असली तरी, त्यावर नियंत्रण मिळवणे आपल्या हातात आहे. आयसीएमआरचा हा नवा अभ्यास आपल्याला पुन्हा एकदा निसर्गाकडे आणि नैसर्गिक हालचालींकडे वळण्याचा संदेश देतो. केवळ औषधोपचार हीच आरोग्यप्राप्तीची गुरुकिल्ली नसून, सक्रिय जीवनशैली हाच खरा प्रतिबंधात्मक कवच आहे. जर आपण आज आपल्या आरोग्यासाठी वेळ काढला नाही, तर भविष्यात आजारपणासाठी वेळ काढावा लागेल, हा इशारा या संशोधनातून अधोरेखित होतो. त्यामुळे महिलांनी आजपासूनच व्यायामाचा संकल्प करणे, हीच काळाची गरज आहे.