मुलांना गोष्टी सांगण्यापासून 'एक होतं कार्व्हर'पर्यंत

मराठी साहित्य विश्वात 'एक होतं कार्व्हर' हे पुस्तक केवळ एक चरित्र म्हणून नाही, तर हजारो लोकांसाठी प्रेरणास्थान म्हणून ओळखले जाते. पण या अजरामर पुस्तकाची निर्मिती कशी झाली आणि एका साध्या गृहिणीपासून ते चरित्र लेखिका होण्यापर्यंतचा वीणा गवाणकर यांचा प्रवास कसा होता, हे जाणून घेणे रंजक ठरेल. वीणा ताईंच्या या प्रवासाची सुरुवात कोणत्याही मोठ्या नियोजनाने झाली नव्हती, तर ती झाली होती आपल्या मुलांसाठी 'गोष्टी सांगणारी एक आई' म्हणून.

गोष्टी सांगण्याची सवय आणि कल्पनाशक्तीचा पाया

वीणा ताईंचे बालपण कोकणच्या मातीतील संस्कारांनी समृद्ध होते. त्यांच्या आईकडे गोष्टींचा मोठा खजिना होता. लहानपणी आई ज्या पद्धतीने कोकणातील लोकजीवन आणि भुताखेतांच्या गोष्टी सांगायची, त्यातूनच वीणा ताईंना 'गोष्टी' ऐकण्याची आणि पुढे त्या शब्दबद्ध करण्याची ओढ लागली. हीच सवय त्यांनी पुढे जोपासली. जेव्हा त्या स्वतः आई झाल्या, तेव्हा त्या आपल्या मुलांना नित्यनियमाने गोष्टी सांगत असत. मुलांची जिज्ञासू वृत्ती आणि त्यांची नवनवीन गोष्टी ऐकण्याची भूक वीणा ताईंना सतत काहीतरी नवीन शोधायला प्रवृत्त करत असे.

कार्व्हरची पहिली भेट आणि मुलांचा आग्रह

'एक होतं कार्व्हर' या पुस्तकाची बीजे पेरली गेली ती अशाच एका संध्याकाळी. वीणा ताईंच्या वाचनात जॉर्ज वॉशिंग्टन कार्व्हर या कृष्णवर्णीय शास्त्रज्ञाचे आयुष्य आले. कार्व्हर यांचा शून्यातून विश्व निर्माण करण्याचा संघर्ष, त्यांचे निसर्गावरचे आणि मातीवरचे प्रेम पाहून वीणा ताई भारावून गेल्या. त्यांनी हीच गोष्ट आपल्या मुलांना अतिशय रंजक पद्धतीने सांगितली. ही गोष्ट मुलांच्या मनात इतकी घर करून गेली की, मुले रोज रात्री पुन्हा पुन्हा 'कार्व्हर'च्याच गोष्टीचा आग्रह धरू लागली. मुलांच्या मनात निर्माण झालेली ही उत्सुकता पाहून वीणा ताईंना जाणीव झाली की, हा संघर्ष केवळ माझ्या मुलांपर्यंत मर्यादित न राहता सर्व मुलांपर्यंत पोहोचायला हवा.

मुलांसाठी गोष्टी सांगण्यापासून लेखनापर्यंतचा प्रवास

सुरुवातीला त्यांनी हे केवळ मुलांसाठीच्या गोष्टी स्वरूपात लिहिण्याचे ठरवले होते. पण जसजशा त्या या विषयाच्या खोलात गेल्या, तसतशी कार्व्हर यांच्या आयुष्यातील अनेक नवीन दालने त्यांच्यासमोर उघडली गेली. मुलांसाठी साध्या गोष्टीतून सुरू झालेला हा प्रवास एका सखोल संशोधनात कधी बदलला, हे त्यांचे त्यांनाच कळाले नाही. विज्ञानाची पार्श्वभूमी नसतानाही केवळ एका ध्यासापोटी त्यांनी कार्व्हर यांच्याबद्दल माहिती गोळा करायला सुरुवात केली.

त्याकाळी आजच्यासारखे इंटरनेट नव्हते. त्यामुळे माहिती मिळवण्यासाठी त्यांना दिल्ली, कोलकाता आणि नागपूरच्या ग्रंथालयांमध्ये पायपीट करावी लागली. इंग्रजीतील कठीण शास्त्रीय संदर्भ समजून घेताना त्यांनी खूप कष्ट घेतले. कंदिलाच्या उजेडात बसून, शाईच्या दौतीचा वापर करत त्यांनी कार्व्हरचा हा प्रवास कागदावर उतरवला. त्यांनी या पुस्तकात केवळ माहिती दिली नाही, तर मुलांसाठी गोष्टी सांगताना जो ओघ आणि जिवंतपणा त्यांच्या बोलण्यात होता, तोच ओघ त्यांनी या पुस्तकाच्या लेखनातही कायम राखला.

'एक होतं कार्व्हर'चा जन्म आणि साहित्यातील स्थान

ज्यावेळी हे पुस्तक प्रसिद्ध झाले, तेव्हा त्याने मराठी साहित्यात एक नवा इतिहास घडवला. विज्ञानावर आधारित चरित्र इतके भावस्पर्शी असू शकते, याचा अनुभव मराठी वाचकांना प्रथमच आला. मुलांसाठी गोष्टी सांगण्याच्या साध्या छंदाचे रूपांतर एका 'कसदार' साहित्यात कसे होऊ शकते, याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे वीणा गवाणकर यांचे चरित्र लेखन. या पुस्तकाने केवळ विक्रमच प्रस्थापित केले नाहीत, तर अनेक पिढ्यांना संकटात उभं राहण्याची ताकद दिली.

अशा प्रकारे, आपल्या मुलांच्या ओढीपोटी सुरू झालेला हा प्रवास आज मराठी साहित्यातील एक लखलखता ठेवा बनला आहे.