वय वाढलं म्हणजे स्त्रीची किंमत कमी होते का?

वय आणि स्त्री

मुलगी मोठी होत असतानाच तिच्या आयुष्यात वय हा घटक महत्त्वाचा ठरू लागतो. वय झालंय, आता लग्नाचं वय निघून चाललंय, आता नीट दिसायला हवं अशा वाक्यांमधून तिच्या मनात एक सततचा ताण तयार होतो. वय ही नैसर्गिक प्रक्रिया असताना, स्त्रीसाठी ते मोजमाप बनतं.

पुरुषासाठी वय म्हणजे अनुभव, स्थैर्य आणि प्रगल्भता. पण स्त्रीसाठी वय म्हणजे हळूहळू कमी होत जाणारी किंमत असा संकेत समाज देतो. हा फरक इतका सामान्य मानला जातो की तो प्रश्नातही येत नाही.

सौंदर्याच्या चौकटीत अडकलेली किंमत

स्त्रीची किंमत बहुतेक वेळा तिच्या दिसण्यावर मोजली जाते. तरुण, सडपातळ, हसतमुख ही सौंदर्याची समाजमान्य व्याख्या आहे. वय वाढतं तसं केस पांढरे होतात, चेहऱ्यावर रेषा उमटतात. या रेषा आयुष्याच्या कथा सांगत असतात, पण समाज त्यांना दोष मानतो. क्रीम्स, उपचार, फिल्टर्स या सगळ्यांतून स्त्रीला सांगितलं जातं की वय लपवणं हेच शहाणपण आहे.

वयवाद: सौम्य पण खोलवर टोचणारा

वयवाद म्हणजे थेट अपमानच असेल असं नाही. तो अनेकदा सौम्य स्वरूपात दिसतो आता तुझं वय झालंय, हे तुझ्या वयाला शोभत नाही, आता तरुणांना संधी द्यायला हव्यात. ही वाक्यं स्त्रीला हळूहळू बाजूला ढकलतात.

करिअरमध्ये, नात्यांमध्ये, समाजात वय वाढतं तसं स्त्रीला स्वतःला सिद्ध करत राहावं लागतं. जणू काही तिची योग्यता वयाबरोबर संपत जाते.

आईपण, मेनोपॉज आणि अदृश्य होणं

आई झाल्यावर स्त्रीची ओळख आईपणापुरती मर्यादित होते. तिच्या इच्छांपेक्षा तिच्या कर्तव्यांना महत्त्व दिलं जातं. पुढे मेनोपॉजच्या टप्प्यावर तिचं शरीर बदलतं, मन बदलतं पण याबद्दल मोकळा संवाद होत नाही.

या टप्प्यावर स्त्रीला केवळ शारीरिक नव्हे, तर मानसिक आधारही हवा असतो. पण समाज तिला समजून घेण्याऐवजी दुर्लक्षित करतो. आता तिचा काळ गेला असा अलिखित संदेश दिला जातो.

स्त्री स्वतःलाच कमी का लेखते?

समाजाच्या सततच्या संदेशांमुळे स्त्री स्वतःच स्वतःकडे संशयाने पाहू लागते. तिला वाटतं आता मी आकर्षक राहिले नाही, माझं महत्त्व कमी झालं. ही भावना हळूहळू आत्मसन्मान पोखरते.

वय वाढल्यावर अनेक स्त्रिया स्वतःसाठी संधी शोधणं थांबवतात. नवीन छंद, नवीन करिअर, नवीन नाती याचा विचार करणं बंद करतात वेळ निघून गेली आहे आता उशीर झालाय हा विचार तिच्या पुढच्या वाटा बंद करतो.

वय वाढणं म्हणजे हरवणं नाही, मिळवणं आहे

खरं तर वय वाढणं म्हणजे अनुभवांचा साठा. चुका, शिकवण, समज या सगळ्यांचं भांडार. जेवढं वय जास्त, तेवढी ती अधिक समृद्ध होते. पण समाज या संपत्तीची किंमत ओळखत नाही.

वय वाढल्यावर स्त्री अधिक स्पष्ट बोलू लागते, स्वतःसाठी उभी राहू लागते. कदाचित हीच गोष्ट समाजाला अस्वस्थ करते— कारण ती आता सहज नियंत्रित होत नाही.

पुरुष आणि स्त्री: वेगळे निकष का?

वयस्क पुरुषाला ‘मॅच्युअर’ म्हटलं जातं; वयस्क स्त्रीला ‘जुनी’ ठरवलं जातं. हा दुहेरी निकष इतका खोलवर रुजलेला आहे की तो विनोदांतून, जाहिरातींतून, चित्रपटांतून सतत पुनरुत्पादित होतो.

या चित्रणाचा परिणाम स्त्रीच्या आत्मप्रतिमेवर होतो. केवळ तिचं वय बदललं म्हणून ती स्वतःला कमी लेखू लागते.

आत्मसन्मान वयावर अवलंबून नसतो

आत्मसन्मान हा आरशातल्या प्रतिमेवर अवलंबून नसतो; तो आतून तयार होतो. स्त्री जेव्हा स्वतःला तिचं शरीर, तिचं वय, तिचा अनुभव या सोबत संपूर्णपणे स्वीकारते तेव्हा ती अधिक मजबूत होते.

वय वाढल्यावर स्त्रीची किंमत कमी होत नाही; समाजाची नजर अरुंद ठरते.

नवीन कथा लिहिण्याची वेळ

आज गरज आहे ती वेगळ्या कथा सांगण्याची जिथे वयस्क स्त्री केंद्रस्थानी आहे, तिच्या अनुभवांना किंमत आहे, तिच्या आवाजाला स्थान आहे. सौंदर्याच्या चौकटी मोडून आत्मसन्मानाच्या व्याख्या बदलण्याची आता गरज आहे.

स्त्रीचं आयुष्य तरुणपणापुरतं मर्यादित नाही. ते प्रत्येक टप्प्यावर सतत बदलणारं, वाढणारं आणि अर्थपूर्ण आहे.