संसार, सासू-सासरे आणि शब्दांची सोबत

एका लेखिकेचा प्रवास हा केवळ कागद आणि लेखणीपुरता मर्यादित नसतो, तर तो तिच्या दैनंदिन आयुष्यातील संघर्षातून आणि तडजोडीतून तावून सुलाखून निघालेला असतो. विशेषतः भारतीय समाजव्यवस्थेत, जिथे घर, मुले, सासू-सासरे आणि पाहुणेरावळे यांची जबाबदारी प्रामुख्याने स्त्रीवर असते, तिथे लेखनासारख्या एकाग्रतेच्या कामासाठी वेळ काढणे म्हणजे तारेवरची कसरतच असते. ज्येष्ठ चरित्र लेखिका वीणा गवाणकर यांनी हा ताळमेळ केवळ साधलाच नाही, तर अत्यंत यशस्वीपणे 'एक होतं कार्व्हर' सारखी अजरामर कलाकृती साहित्याला दिली.

संसाराची ओढ आणि लेखनाची जिद्द

वीणा ताईंचे आयुष्य हे एका सामान्य गृहिणीसारखेच होते. संयुक्त कुटुंबात राहताना घराच्या जबाबदाऱ्या कधीच संपत नसत. सकाळी उठल्यापासून ते रात्री झोपेपर्यंत स्वयंपाकपाणी, मुलांच्या शाळा आणि सासू-सासऱ्यांची सेवा यात त्यांचा बराच वेळ जायचा. पण या गडबडीतही त्यांच्या मनाच्या एका कोपऱ्यात लेखनाची ओढ कायम जिवंत होती. त्या सांगतात की, लेखनासाठी त्यांनी कधीच संसाराकडे दुर्लक्ष केले नाही. उलट, संसारातील या जबाबदाऱ्यांनीच त्यांना 'माणूस' आणि 'नाती' अधिक जवळून समजून घेण्यास मदत केली.

वेळेचे नियोजन: रात्रीची शांतता आणि कंदिलाचा उजेड

अनेकजण विचारतात की, इतका मोठा व्याप सांभाळून तुम्ही 'कार्व्हर' सारखं सखोल संशोधनावर आधारित पुस्तक कसं लिहिलं? वीणा ताईंचे उत्तर अतिशय साधे पण प्रेरणादायी आहे. जेव्हा घरची सर्व मंडळी झोपी जायची, तेव्हा रात्रीची ती शांतता त्यांच्या लेखनासाठी हक्काची असायची. दिवसातील कामांची धावपळ संपवून, रात्री १०-११ नंतर त्या कंदिलाच्या उजेडात लिहायला बसायच्या. त्या काळी वीज नसल्यामुळे किंवा ती वारंवार जात असल्यामुळे कंदिलाची चिमणी पुसून, त्याचा प्रकाश वाढवून त्या शब्दांशी संवाद साधायच्या. पहाटेपर्यंत चालणारे हे लेखन सत्र त्यांच्या जिद्दीचे प्रतीक होते.

कुटुंबातील 'बौद्धिक संवादाचे' महत्त्व

वीणा ताईंनी एका महत्त्वाच्या गोष्टीवर विशेष भर दिला आहे, तो म्हणजे कुटुंबातील 'बौद्धिक संवाद'. त्यांच्या मते, केवळ जेवणखाण आणि प्रपंचाच्या गप्पा म्हणजे कुटुंब नव्हे, तर जिथे विचारांची देवाणघेवाण होते, जिथे नवनवीन विषयांवर चर्चा होते, तिथेच मुलांवर खऱ्या अर्थाने संस्कार होतात. त्यांच्या घरी रेल्वे स्टेशनवरून येणारी पुस्तके आणि वर्तमानपत्रे यावर चर्चा व्हायची. सासू-सासरे आणि पती यांचा पाठिंबा हा केवळ कामात मदत करण्यापुरता नव्हता, तर त्यांनी वीणा ताईंच्या विचारांना सन्मान दिला. जेव्हा कुटुंबात वैचारिक मोकळीक असते, तेव्हा स्त्रीला स्वतःची ओळख निर्माण करणे सोपे जाते, असे त्या आग्रहाने सांगतात.

सासू-सासऱ्यांचा सांभाळ आणि संस्कारांची शिदोरी

वीणा ताईंच्या जडणघडणीत त्यांच्या सासू-सासऱ्यांचा मोठा वाटा होता. त्यांची सेवा करताना त्यांना कधीही ओझे वाटले नाही. उलट, मोठ्या माणसांच्या अनुभवातून त्यांना जीवनाचे मर्म उमजले. त्या म्हणतात की, घरातील मोठ्या मंडळींनी दिलेल्या संस्कारांमुळेच त्यांना संयम आणि चिकाटी शिकता आली. संशोधनासाठी जेव्हा त्यांना दिल्ली किंवा कोलकाता येथील ग्रंथालयांत जावे लागायचे, तेव्हा घरातील या मोठ्या माणसांनीच घर सांभाळले, म्हणूनच त्या निर्धास्तपणे प्रवास करू शकल्या.

आजच्या पिढीसाठी संदेश

आजच्या 'स्मार्टफोन' आणि 'न्यूक्लियर फॅमिली'च्या युगात वेळ व्यवस्थापनाच्या नावाखाली नाती दुरावत आहेत. अशा वेळी वीणा गवाणकर यांचा प्रवास आपल्याला शिकवतो की, जर तुमच्याकडे एखादी गोष्ट साध्य करण्याची तीव्र इच्छा असेल, तर परिस्थिती कधीच आडवी येत नाही. "संसार अडथळा नसून ती एक शक्ती आहे," हा विचार त्यांनी आपल्या कृतीतून सिद्ध केला आहे.